Για τους "Τυραννοκτόνους". Για τον Αλέκο Παναγούλη.

Η ανθρωποκτονία σε όλα τα μήκη και τα πλάτη του κόσμου είναι μεγάλο κακό. Αποτελεί την πιο ακραία μορφή βίας γιατί αφορά στη στέρηση ζωής. 

Στον αρχαίο κόσμο η μοναδική περίπτωση που όχι μόνο δεν κατακρίθηκε αυτή η μορφή βίας, αλλά υμνήθηκε ως σπουδαία πράξη ήταν η περίπτωση του Αρμοδίου και του Αριστογείτονα που το καλοκαίρι του 514 π.Χ δολοφόνησαν τον Πεισιστρατίδη τύραννο Ίππαρχο. Ο αθηναϊκός λαός τότε όχι μόνο δεν τους τιμώρησε, αλλά τίμησε τους δύο άντρες ως τυραννοκτόνους, ως ήρωες της Δημοκρατίας και έστησε αγάλματά τους, έβαλε τη μορφή τους σε νομίσματα και τους ύμνησε ως ημίθεους. Η αρχαία Αθήνα, με το υψηλό επίπεδο πολιτισμού που διέθετε, θεώρησε την τιμωρία του τυράννου ως την ύψιστη ηρωική πράξη. Γιατί η Αθηναϊκή Δημοκρατία θεωρούσε μόνο έναν εχθρό: Την τυραννία. Και σκοπό της τη διαφύλαξη της Δημοκρατίας με κάθε τρόπο. Οπότε ακόμα και η πιο ακραία μορφή βίας, η ανθρωποκτονία αν επρόκειτο για δολοφονία τυράννου, ήταν περισσότερο από αποδεκτή πράξη. 

Γιατί το αποτέλεσμα της πράξης αυτής εξασφάλιζε τη Δημοκρατία στο λαό και τη συνέχισή της. Γι’ αυτό και το παράδειγμα των Αρμοδίου και Αριστογείτονα αποτελεί και την μοναδική περίπτωση αποδοχής της ακραίας βίας. Γι’ αυτό τιμήθηκαν, γι’ αυτό χαρακτηρίστηκαν ως πραγματικοί ήρωες. 

Σκεπτόμενη αυτά, μου ήρθε στο νου το μεγάλο ποίημα του Σεφέρη το «Επί ασπαλάθων» που αποτελεί μια καταγγελία κατά της δικτατορίας και πολύ περισσότερο ένα πρόκριμα για τη βίαιη τιμωρία που θα έπρεπε να αποδοθεί στους δικτάτορες. Το καθεστώς της ανελευθερίας προκαλούσε στον μεγάλο ποιητή έντονη δυσαρέσκεια, ο οποίος βλέποντας στο Σούνιο το θάμνο των ασπαλάθων μέσα από τον τυχαίο συνειρμό παρέπεμψε στο σχετικό απόσπασμα του Πλάτωνα για την τιμωρία που είχε επιβληθεί στον Αρδιαίο -έναν αδελφοκτόνο και πατροκτόνο τύραννο της Παμφυλίας, ο οποίος σύμφωνα με το θρύλο, μετά το θάνατό του δεν έγινε δεκτός από τον Άδη, που τον ξαναέστειλε πίσω στη γη και τιμωρήθηκε βάναυσα από τους πολίτες, δολοφονήθηκε άγρια, τον έσυραν και τον πέταξαν επάνω στους αγκαθερούς ασπάλαθους. Η εικόνα του τυράννου που γδέρνεται ζωντανός και κατόπιν ξεσκίζεται πάνω στα αγκάθια των ασπάλαθων, είναι εξαιρετικά βίαιη και αποκαλύπτει την ένταση της οργής που αισθάνονται ο φιλόσοφος και ο ποιητής σε μια χώρα ανελεύθερη, μη δημοκρατική.  

Από την αρχαιότητα μέχρι την σκληρή πραγματικότητα της Χούντας που βίωσε ο Σεφέρης ο Αλέξανδρος Παναγούλης έρχεται και συμπληρώνει ιστορικά το τρίπτυχο των τυραννοκτόνων.

Δεν σας κρύβω και ας ακούγεται τολμηρό, πως στο μυαλό μου και την καρδιά μου, 

οι Αρμόδιος και Αριστογείτων, ο λαός κατά Πλάτωνα και ο Παναγούλης 

κινούνται στο ίδιο ιδεολογικό, ηθικό και πολιτικό πλαίσιο: Η Τυραννία πρέπει να σταματήσει πάση θυσία και έναντι οιουδήποτε κόστους. 

Ο Αλέξανδρος Παναγούλης απέτυχε. 

Το γεγονός αυτό, δεν καθιστά λιγότερο ηρωική την πράξη του. Ο Παναγούλης συνελήφθη και βασανίστηκε ανηλεώς. Η αντίσταση που επέδειξε και κυρίως ο συμβολισμός της, το μήνυμα που έδωσε σε όλον τον κόσμο είναι αυτό που έκανε την πράξη του μεγαλειώδη. Η νίκη ενάντια στο φασισμό, η νίκη ενάντια στο φόβο κάθε απολυταρχικής εξουσίας. Το μαστίγωμα του εφησυχασμού και της αποφυγής της αναμέτρησης με το άδικο, όπως αυτή φάνηκε μέσα από το άλλοθι της φυγής από την ανελεύθερη πατρίδα χωρίς πράξεις, πόσω μάλλον αντίστοιχου ηρωισμού. Αυτή ήταν η ουσία της ακραίας πράξης του, του ηρωικού του τέλους και του πνευματικού του έργου που παραμένει δείγμα αέναης νιότης.

Ο Παναγούλης αποτελεί το σύμβολο του αγώνα και του ηρωισμού της νεοελληνικής μας ιστορίας, που έχει τις ρίζες της βαθιά σε ό,τι αποτελεί τον πυρήνα της ελληνικότητας: 

Ήρωας είναι ο γενναίος. Τραγικός ήρωας είναι αυτός που ενώ γνωρίζει το τέλος του, τολμά να αγωνιστεί, να αντισταθεί και να παλέψει για κάποιο σκοπό. Για έναν σκοπό που δεν είναι μάταιος. Ελευθερία με κάθε κόστος. 

Αυτός είναι για μένα ο Αλέξανδρος Παναγούλης. 

"Επί ασπαλάθων" - Γ. Σεφέρης

Ήταν ωραίο το Σούνιο τη μέρα εκείνη του Ευαγγελισμού

πάλι με την άνοιξη.

Λιγοστά πράσινα φύλλα γύρω στις σκουριασμένες πέτρες

το κόκκινο χώμα κι ασπάλαθοι

δείχνοντας έτοιμα τα μεγάλα τους βελόνια

και τους κίτρινους ανθούς.

Απόμακρα οι αρχαίες κολόνες, χορδές μιας άρπας αντηχούν ακόμη ...

Γαλήνη.

- Τι μπορεί να μου θύμισε τον Αρδιαίο εκείνον;

Μια λέξη στον Πλάτωνα θαρρώ, χαμένη στου μυαλού τ' αυλάκια•

τ' όνομα του κίτρινου θάμνου

δεν άλλαξε από εκείνους τους καιρούς.

Το βράδυ βρήκα την περικοπή:

«Τον έδεσαν χειροπόδαρα» μας λέει

«τον έριξαν χάμω και τον έγδαραν

τον έσυραν παράμερα τον καταξέσκισαν

απάνω στους αγκαθερούς ασπάλαθους

και πήγαν και τον πέταξαν στον Τάρταρο, κουρέλι».

Έτσι στον κάτω κόσμο πλέρωνε τα κρίματά του

ο Παμφύλιος Αρδιαίος ο πανάθλιος Τύραννος.

31 Μαρτίου 1971